Monumentalna slika Enklava (ulje i akrilik na platnu, 190 x 380 cm, 2017.) Beogradskog umetnika Dragana Zdravkovića je rad koji se nalazio u fokusu izložbe “Enklavija: slikarstvo, posledica ovakvog života” kojom su predstavljeni srpski umetnici Zdravković, Vladislav Šćepanović i Milena Dragicevic na 57. Internacionalnom Festivalu Umetnosti u Veneciji 2017. Tokom proteklih nekoliko meseci ovaj rad je viđen kroz fragmente posredovanog teksta, razgovora, citata iz medija, akumulacija stavova. Izložba Operacija Nezamislivo – Enklava kao moć, strah i mesto osmišljena je kao kustoski prostor za jednu sliku koji omogućava posmatraču neposredni pogled na koagulisane motive i reprezentacije, prikrivanja i prisustva. Naslov izložbe je refleksija na istoriju Venecijanskog Bijenala kao estetizovanog hladnoratovskog mehanizma, kao i na pozicije mikro-identitetskih i nacionalnih diferencijacija. Reč enklava sugeriše izdvojenost iz celine, stoga je moj koncept bio da se istoimena slika u galeriji predstavi kao izdvojena i autoreferentna: kao zadata tema i startno polazište (détournement) za razmatranje pozicija njenog nastanka i izlaganja u novom svetlu.
Naziv izložbe ukazuje na nekoliko stvari:
Pre svega to je refleksija na naziv Britanske tajne operacije iz drugog svetskog rata kojom je 1945. planiran napad Velike Britanije na Sovjetski Savez. Ovo je operacija kojom je, iako nije sprovedena, otpočela zamena teza saradnik/neprijatelj modernog doba koja traje do danas.
Pored toga naslov ukazuje na samu poziciju Venecijanskog bijenala kao produžene ruke hladnoratovske politike u domenu kulture. Tokom 1956. Alfred Bar, prvi direktor Muzeja za Savremenu Umetnost u Njujorku, shvativši politički potencijal Venecijanskog Bijenala i oslanjajući se na formalističku teoriju Klementa Grinberga, koristi Bijenale za promociju Apstraktnog Ekspresionizma kao produžetka američke kulturne politike. Ovo je sistem čiji je opstanak uslovljen postojanjem enklava (kao izvorišta svežih mikronarativa), pa se stoga one često posećuju izložbenim postavkama.
Jedan od primera je šestoekranska video-instalacija Enklava irskog umetnika Ričarda Mosea, inspirisana romanom Džozefa Konrada, Srce tame, koja je prikazana na 55. Venecijanskom Bijenalu 2013. Moseova tema su višedecenijski oružani konflikti u istočnom Kongu, zasede, masakri i nasilje koje se dešava u izolovanom svetu koji je, i pored milionskih žrtava, zaboravljen, nevidljiv i tuđ. Ono sto je zajedničko Moseu i Zdravkovićevoj slici je imerzivni kvalitet rada: posmatrač mora da se nastani u ovoj enklavi da bi je doživeo kao svoj intimni paradoks. Pustoš Zdravkovićeve slike preispituje konstantno stanje rata koji se odvija u nekoj formi izolacije, sve dok ne postane sam sebi svrha, ritual ili kemp. Egzotičnost ove izolacije daje aromu i balans predstavi savremene demokratije. Ugao gledanja svakog pojedinca je uvek unutar enklave, shodno afinitetima i percepcijama koje posmatrač nastanjuje.
I na kraju, naslov ukazuje na pozicije učesnika Bijenala. Nacionalni paviljoni su neka vrsta trojanskog konja kojom se šalje određena poruka u arenu naroda; nekad ni sami nosioci poruke ne znaju šta je njen sadržaj, niti na šta se odnosi. Ne možemo zaključiti o tome da li je izložba ili rad uspešan ili ne dok ne shvatimo svrhu poruke koji taj rad, neovisno o inicijalnoj ideji umetnika, prenosi dalje izvan ili unutar enklave.
Aleksandra Lazar, decembar 2017.
Alexandra Lazar 